Προσωπικά δεδομένα, εκτεθειμένα στο διαδίκτυο

Η προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα είναι ένα θέμα αρκετά επίκαιρο στις μέρες μας, αφού πολύς λόγος γίνεται για την προστασία των πολιτών από τα «αδιάκριτα μάτια»  των φορέων επίσημου και ανεπίσημου κοινωνικού ελέγχου.

Συχνά παρατηρείται το φαινόμενο ότι πολλοί από τους ανθρώπους που είναι ενεργοί στο θέμα της προστασίας των προσωπικών δεδομένων και αντιδρούν σε κάθε δραστηριότητα που μπορεί να τους θίγει, με χαρακτηριστική ευκολία δημοσιεύουν πλήθος – αν όχι το σύνολο των προσωπικών τους στοιχείων σε ιστοσελίδες, όπως www.facebook.com, www.hi5.com και άλλες, χωρίς να συνειδητοποιούν ωστόσο ότι οι ίδιοι από μόνοι τους μέσω των διαδικτυακών τους δραστηριοτήτων καθιστούν δημόσια την προσωπική τους ζωή. Ας δούμε όμως το θέμα αυτό πιο αναλυτικά.

Προσωπικά δεδομένα και διαδίκτυο

Το διαδίκτυο αποτελεί πλέον ίσως τον πιο αξιόπιστο και οικονομικό τρόπο επικοινωνίας των ανθρώπων, αφού ένας ηλεκτρονικός υπολογιστής και μία σύνδεση ίντερνετ, αρκούν για να επικοινωνήσει κάποιος δωρεάν, χωρίς καμία περαιτέρω επιβάρυνση, με κάποιον άλλο, από τη μία μεριά του κόσμου στην άλλη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα της ως άνω δυνατότητας, συνιστά η χρήση του λογισμικού skype και άλλων παρόμοιων, μέσω των οποίων δύο ή περισσότεροι χρήστες μπορούν να επικοινωνούν μεταξύ τους δωρεάν μέσω του διαδικτύου, από οπουδήποτε στον κόσμο, ενώ τους παρέχεται και η δυνατότητα βιντεοσυνομιλίας . Η όλη αυτή ευκολία επικοινωνίας που παρέχει το διαδίκτυο μεταξύ των ανθρώπων, τους καθιστά πιο ευάλωτους στο θέμα των προσωπικών τους δεδομένων, αφού τα δημοσιοποιούν κατά κόρο, χωρίς να συνειδητοποιούν στην πλειοψηφία των περιπτώσεων το πώς ακριβώς το κάνουν.
Το διαδίκτυο συνιστά στην ουσία ένα χώρο στον οποίο παρέχεται ελεύθερη πρόσβαση σε όλους τους χρήστες, παγκοσμίως. Το γεγονός αυτό συνεπάγεται ότι αν κάποιος χρήστης από την Ελλάδα για παράδειγμα, δημοσιεύσει μία φωτογραφία του στο διαδίκτυο, θεωρητικά, τα δισεκατομμύρια των χρηστών του διαδικτύου σε όλο τον κόσμο έχουν πρόσβαση, μπορούν να δουν αυτή τη φωτογραφία. Αυτό που η πλειοψηφία των χρηστών δεν συνειδητοποιεί πολλές φορές είναι το γεγονός ότι τα δισεκατομμύρια αυτά των χρηστών δεν μπορούν μόνο να δουν αλλά και να αντιγράψουν αυτήν τη φωτογραφία και εν συνεχεία να τη διακινήσουν όπου εκείνοι επιθυμούν. Η δραστηριότητα αυτή δεν υπάρχει δυνατότητα να ελεγχθεί από κάποιο φορέα, αφού δεν είναι δυνατό να ελεγχθεί το σύνολο των χρηστών του διαδικτύου. Έτσι, θεωρητικά, όταν κάποιος δημοσιεύσει μία φωτογραφία του στο διαδίκτυο, δεν μπορεί να ελέγξει ή να περιορίσει το ποιοι θα την αντιγράψουν και πού θα τη διακινήσουν. Ακόμα και αν ο συγκεκριμένος χρήστης αποβιώσει, για παράδειγμα, η φωτογραφία του θεωρητικά θα υπάρχει και θα κινείται στο διαδίκτυο από χρήστη σε χρήστη ή από ιστοσελίδα σε ιστοσελίδα, για όσο καιρό αυτό θα υφίσταται.
Πολλές είναι οι φορές όπου οι άνθρωποι αναρωτιούνται πώς κάποιος μπορεί να γνωρίζει τόσα πολλά γι’ αυτούς, τις συνήθειές τους ή ακόμα και την προσωπική τους ζωή. Όταν διαπιστώσουν κάτι τέτοιο, κατακλύζονται από φόβο και συνήθως καταλήγουν σε θεωρίες συνομωσίας, νομίζοντας ότι άνθρωποι και υπηρεσίες τους παρακολουθούν, έχουν τοποθετήσει ειδικές συσκευές στους υπολογιστές και τα τηλέφωνά τους και ούτω καθεξής. Δεν μπορούν, για παράδειγμα, να σκεφτούν και να συνειδητοποιήσουν ότι στη συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων, εκείνοι έχουν δημοσιεύσει από μόνοι τους όλα αυτά τα στοιχεία και το μόνο που πράττει ένα τρίτο άτομο είναι να τα συνδέσει και να τα αναλύσει συνδυαστικά. Από μία φωτογραφία π.χ., εκτός των βιομετρικών χαρακτηριστικών, μπορεί κάποιος να συμπεράνει πολλά για την προσωπικότητα και την προσωπική ζωή του εικονιζόμενου, απλά μελετώντας τη. Αν κάποιος τώρα έχει στη διάθεσή του αρκετές φωτογραφίες, τότε μπορεί να εξαγάγει ακόμα και τις συνήθειες σε καθημερινή βάση του εικονιζόμενου και όλα αυτά χωρίς να χρησιμοποιήσει κάποιο ειδικό λογισμικό ανάλυσης φωτογραφιών. Απλά, μελετώντας ο ίδιος τη φωτογραφία. Συνεπώς, δεν χρειάζεται κάποιος να έχει εγκαταστήσει ειδικές (και συνήθως πανάκριβες) συσκευές παρακολούθησης για να «εισβάλει» στα προσωπικά μας δεδομένα. Στην πλειοψηφία των περιπτώσεων, εμείς οι ίδιοι τα έχουμε δημοσιεύσει και ο άλλος το μόνο που κάνει είναι να συνδέσει τα κομμάτια μεταξύ τους. Ειδικά στο διαδίκτυο όπου όλα, ακόμα και οι συνομιλίες ενός chat μπορούν να αποθηκευτούν και να μελετηθούν αργότερα ή να ανασυρθούν δεδομένα και πληροφορίες, τις οποίες ο άμεσα ενδιαφερόμενος μπορεί να μη θυμάται καν, ελάχιστα πράγματα πλέον μπορούν να μείνουν πραγματικά εμπιστευτικά, με δεδομένη φυσικά και την τάση του ανθρώπου για κοινωνικότητα και επικοινωνία.

Είναι σύνηθες το γεγονός ότι οι χρήστες του διαδικτύου δεν συνειδητοποιούν ακριβώς την ιδιαίτερη φύση του. Λειτουργούν και συμπεριφέρονται διαδικτυακά σαν να ομιλούν στο τηλέφωνο. Όμως η διαδικτυακή πρόσβαση και επικοινωνία, ελάχιστη σχέση έχει με το τηλέφωνο. Ίσως το μόνο κοινό που έχουν, είναι ότι και τα δύο καταλήγουν και εξαρτώνται από το ίδιο δίζευγο καλώδιο. Από εκεί και πέρα, ελάχιστα πράγματα έχουν κοινά. Το διαδίκτυο είναι κάτι στο οποίο έχουν πρόσβαση όλοι οι χρήστες του, ενώ στο τηλέφωνο, κατά βάση, πρόσβαση έχουν μόνο οι δύο συνομιλητές. Οι δραστηριότητες κάποιου χρήστη του διαδικτύου είναι ουσιαστικά δημόσιες. Η πλειοψηφία των ιστοσελίδων και των δικτύων επικοινωνίας του διαδικτύου είναι προσβάσιμες από όλους τους χρήστες. Λίγα είναι τα σημεία στο διαδίκτυο όπου ο χρήστης μιλά και επικοινωνεί χωρίς να έχουν πρόσβαση τρίτοι στην επικοινωνία αυτή. Οι άνθρωποι που χρησιμοποιούν το διαδίκτυο, πολλές φορές το ξεχνούν αυτό, με αποτέλεσμα να δημοσιεύουν χωρίς καν να το αντιλαμβάνονται, προσωπικά τους δεδομένα, που διαφορετικά δεν θα κοινοποιούσαν παρά σε ένα μικρό κύκλο ανθρώπων. Θα σημειώσουμε στο σημείο αυτό ότι φυσικά και υπάρχουν τρόποι ασφαλούς και απόρρητης επικοινωνίας στο διαδίκτυο και ότι κάποιος χρήστης μπορεί να το χρησιμοποιεί με απόλυτα μυστικό τρόπο. Όμως στην πλειοψηφία του, το διαδίκτυο λειτουργεί δημόσια (αυτό ήταν και το μυστικό της επιτυχίας του ως καινοτομία, η παγκόσμια, φθηνή και ελεύθερη πρόσβαση) και, το βασικότερο, ένας μεγάλος αριθμός χρηστών του δεν το έχει συνειδητοποιήσει. Όταν οι άνθρωποι βρίσκονται στο διαδίκτυο θα πρέπει να συμπεριφέρονται και να λειτουργούν με το σκεπτικό ότι βρίσκονται σε ένα δημόσιο χώρο, στον οποίο έχουν πρόσβαση δισεκατομμύρια άλλοι άνθρωποι, που εκείνη την ώρα μπορεί να παρακολουθούν τις δραστηριότητές τους. Όταν κάποιος «βγαίνει» στην τηλεόραση, δεν αποκαλύπτει φυσικά ολόκληρη την προσωπική του ζωή (πλην ελαχίστων περιπτώσεων φυσικά). Προσπαθεί μάλιστα να αποκαλύψει όσο το δυνατό λιγότερες λεπτομέρειες γίνεται. Αυτό είναι ίσως και το σκεπτικό, με το οποίο θα πρέπει οι άνθρωποι να συμπεριφέρονται διαδικτυακά. Σαν να βρίσκονται στην τηλεόραση και όχι στο τηλέφωνο. Άλλωστε, η τηλεθέαση ενός τηλεοπτικού καναλιού περιορίζεται σε εκατοντάδες χιλιάδες κόσμου, ενώ το διαδίκτυο λειτουργεί σε εκατοντάδες εκατομμύρια κόσμου. Υπάρχουν videos δημοσιευμένα στην ιστοσελίδα www.youtube.com για παράδειγμα, τα οποία τα έχουν παρακολουθήσει δεκάδες εκατομμύρια κόσμου, ενώ ένα προφίλ στο facebook μπορεί θεωρητικά να το δει ο οποιοσδήποτε χρησιμοποιεί το διαδίκτυο και επισκέπτεται τη συγκεκριμένη ιστοσελίδα .
Εκτός των ανωτέρω, θα πρέπει να αναφέρουμε και την τάση που έχουν οι νέοι κυρίως άνθρωποι να δημοσιεύουν προσωπικά δεδομένα στο διαδίκτυο, ως πράξη εκδίκησης και επιβουλής. Αρκετές είναι οι φορές όπου τρίτα άτομα έχουν δημοσιεύσει videos στο διαδίκτυο, τα οποία αφορούν προσωπικές στιγμές ανθρώπων, τις οποίες σε καμία περίπτωση δεν θα ήθελαν να δημοσιεύσουν. Αυτό μπορεί να γίνει είτε για λόγους εκδίκησης είτε για να προκληθεί βλάβη στο θύμα, του οποίου οι προσωπικές στιγμές δημοσιεύτηκαν. Αυτός είναι ίσως ο πιο «σύγχρονος» τρόπος εκδίκησης και «ξεκαθαρίσματος λογαριασμών» των νέων ζευγαριών. Όταν επέλθει κάποιος χωρισμός, αρκετές είναι οι φορές που κάποιος από το ζευγάρι θα δημοσιεύσει προσωπικές στιγμές που τις είχαν βιντεοσκοπήσει. Ο μόνος ίσως τρόπος για να αποφευχθεί κάτι τέτοιο, είναι να αποφεύγεται η βιντεοσκόπηση στιγμών τις οποίες επιθυμούν οι άνθρωποι να μην δημοσιευτούν. Εκτός από εκδίκηση, δεν πρέπει να ξεχνούμε και τις περιπτώσεις απώλειας. Αν για παράδειγμα κάποιος έχει βιντεοσκοπήσει με το κινητό του τηλέφωνο κάτι που επιθυμεί να παραμείνει απόρρητο και το κινητό του κλαπεί, τότε σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να ελέγξει πού θα καταλήξει το συγκεκριμένο video.
Οι νέοι άνθρωποι είναι συνήθως αυτοί που δεν συνειδητοποιούν κινδύνους σαν τον ανωτέρω, ενώ θα πρέπει να σημειωθεί για άλλη μία φορά, ότι κατά κανόνα, όταν ένα αρχείο δημοσιευτεί (ανέβει) στο διαδίκτυο είναι αδύνατο να κατέβει, αφού δεν μπορούν να ελεγχθούν όλοι οι χρήστες του. Οι νέοι αλλά και οι μεγαλύτεροι θα πρέπει να το συνειδητοποιήσουν αυτό και να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί σχετικά με το τι διακινούν εντός του διαδικτύου.
Από τα παραπάνω, είδαμε πόσο το διαδίκτυο έχει επηρεάσει τη δημοσίευση προσωπικών δεδομένων, η οποία πολλές φορές μπορεί να οδηγήσει σε ηθική – αλλά και οικονομική βλάβη. Συνήθως οι άνθρωποι δεν το συνειδητοποιούν αυτό και κυρίως το γεγονός ότι αν για παράδειγμα δημοσιευτεί ένα αρχείο που τους βλάπτει ηθικά, αυτό μπορεί να τους ακολουθεί στο υπόλοιπο της ζωής τους, αφού θεωρητικά, όσο υπάρχει το διαδίκτυο θα υπάρχει και το εν λόγω αρχείο.
Θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή λοιπόν στη χρήση του διαδικτύου σε σχέση με τα προσωπικά δεδομένα και κυρίως οι γονείς να ενημερώσουν τα παιδιά τους για τους κινδύνους αυτούς, αφού συνήθως οι νέοι είναι άριστοι χρήστες του διαδικτύου σε τεχνικό επίπεδο, πλην όμως δεν μπορούν να σκεφτούν και να συνειδητοποιήσουν τους κινδύνους που παραμονεύουν ή τις συνέπειες που μπορεί να έχει στη ζωή τους μία διαδικτυακή τους συμπεριφορά ή πράξη.

Του Παναγιώτη Κικίλια
Στέλεχος της Υπηρεσίας Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος