Ένας συνδυασμός που ανοίγει τον δρόμο για συναρπαστικές συζητήσεις.
Του Σταμάτη Πασσά
itSMF Hellas Vice-Chair
Καθώς το καλοκαίρι που πέρασε ο χρόνος επέτρεπε λίγη ανάπαυση, βρήκα την ευκαιρία να επιστρέψω στον κόσμο της ανάγνωσης. Είναι αρκετά συνηθισμένο να βρίσκουμε την ψυχαγωγία μας στην τεχνολογία και τις οθόνες μας, αλλά φέτος, αποφάσισα να την αναζητήσω στον ήχο του ξεφυλλίσματος και στη μυρωδιά των σελίδων των βιβλίων που ευωδίαζαν σχεδόν σαν καινούρια.
Το «καταφύγιο» της βιβλιοθήκης μου για πάνω από δύο δεκαετίες, επιτέλους, απέκτησε ζωή. Δύο αξιόλογα βιβλία, που κείτονταν στα ράφια με υπομονή, είχαν την ευκαιρία να βγουν από τις σελίδες τους και να «κοινωνήσουν» τις σκέψεις και τις ιδέες τους μαζί μου. Τα βιβλία αυτά, με τους τίτλους «Τι Δεν Μπορούν Ακόμη να Κάνουν οι Υπολογιστές» και «Does IT Matter», μεταφέρουν τις απόψεις δύο σημαντικών συγγραφέων, του Hubert L. Dreyfus και του Nicholas Carr αντίστοιχα, σχετικά με την τεχνολογία και την τεχνητή νοημοσύνη. Όταν άνοιξα τις σελίδες αυτών των βιβλίων, αισθάνθηκα σαν να άνοιγα ένα παράθυρο προς το παρελθόν και το μέλλον της τεχνολογίας.
Είναι συναρπαστικό να βλέπουμε πώς οι υπολογιστές και η τεχνητή νοημοσύνη «αλληλεπιδρούν» με την καθημερινότητά μας και παράλληλα, πόσο μακριά είμαστε ακόμα από την πλήρη αξιοποίηση της δυναμικής τους. Η παγκόσμια εξέλιξη της τεχνολογίας έχει οδηγήσει σε εντυπωσιακές και πολυδιάστατες εξελίξεις στον τομέα της πληροφορικής. Οι υπολογιστές έχουν γίνει αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητάς μας, καλύπτοντας μια ευρεία γκάμα εργασιών. Παρόλα αυτά, ακόμα και με την ανεπανάληπτη πρόοδο που έχει σημειωθεί, υπάρχουν πολλά πεδία όπου οι υπολογιστές αντιμετωπίζουν προκλήσεις και περιορισμούς. Το βιβλίο «Τι Δεν Μπορούν Ακόμη να Κάνουν οι Υπολογιστές» του Dreyfus, αποτελεί εκκίνηση για να εξετάσουμε τα όρια της τεχνολογίας, τη δύναμη της τεχνητής νοημοσύνης και τους πιθανούς κινδύνους που ενδέχεται να συνοδεύουν τη χρήση της. Το βιβλίο προσεγγίζει το θέμα της τεχνητής νοημοσύνης με κριτικό μάτι, αναδεικνύοντας τους περιορισμούς που παραμένουν στον τομέα αυτό. Παρόλο που η τεχνολογία έχει επιτύχει απίστευτα αποτελέσματα, η αναγνώριση συναισθημάτων, η κατανόηση του ανθρώπινου περιβάλλοντος και η δημιουργικότητα παραμένουν προκλήσεις. Οι υπολογιστές μπορεί να αναγνωρίζουν πρότυπα, αλλά δυσκολεύονται να ερμηνεύσουν τον βαθύ νοήμονα τρόπο με τον οποίο λειτουργεί ο ανθρώπινος νους. Αν και, πριν περίπου μισό σχεδόν αιώνα, ο πρωτοπόρος της επιστήμης Η/Υ Άλαν Τούρινγκ διατύπωσε την άποψη ότι ένας ψηφιακός υπολογιστής υψηλής ταχύτητας, προγραμματισμένος με κανόνες και γεγονότα, θα μπορούσε να επιδείξει νοήμονα συμπεριφορά. Μετά από χρόνια προσπαθειών, η απόπειρα να παραχθεί γενική νοημοσύνη έχει αποτύχει;
Η δύναμη της τεχνητής νοημοσύνης είναι παραδόξως ισχυρή. Αλγόριθμοι μηχανικής μάθησης και νευρωνικά δίκτυα έχουν επιτύχει απίστευτες επιδόσεις σε εργασίες όπως η αναγνώριση προτύπων, η φωνητική αναγνώριση και η αυτόνομη πλοήγηση. Οι εξελίξεις αυτές έχουν αναπτύξει νέες δυνατότητες στον τομέα της ιατρικής διάγνωσης, της ρομποτικής και της αυτοματοποίησης εν γένει. Ωστόσο, παρά την ανεξάντλητη προοπτική, υπάρχει και μια σκοτεινή πλευρά. Οι μελλοντικοί κίνδυνοι που συνοδεύουν την χρήση της τεχνητής νοημοσύνης δεν μπορούν να αγνοηθούν. Η αυξανόμενη εξάρτηση από την τεχνολογία μπορεί να οδηγήσει στην απώλεια θέσεων εργασίας και σε ανισότητες. Η ιδιωτικότητα τίθεται σε κίνδυνο με τη συλλογή και αξιοποίηση μεγάλου όγκου δεδομένων. Οι αποφάσεις που λαμβάνονται από τους αλγορίθμους μπορούν να είναι αόριστες και δυσνόητες, επηρεάζοντας την ανθρώπινη ζωή χωρίς την αναγκαία διαφάνεια και εποπτεία.
Ο Nicholas Carr, μέσα από το βιβλίο του «Does IT Matter», ρίχνει φως σε έναν άλλον τομέα της τεχνολογίας. Εστιάζει στο πώς η τεχνολογία πληροφορικής μπορεί να αποτελέσει μέσο για την επίτευξη ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος, τονίζοντας ότι οι εταιρείες χρειάζεται να επικεντρωθούν στη διαχείριση των πόρων τους και στην αξιοποίηση της τεχνολογίας για την υποστήριξη των στρατηγικών στόχων τους. Αναδεικνύει όμως και τον κίνδυνο της υπερβολικής εξάρτησης από την τεχνολογία, καθώς η προοδευτική ανάπτυξη μπορεί να κρύβει και απρόβλεπτες αρνητικές επιπτώσεις. Με άλλα λόγια, η τεχνολογία μπορεί να δημιουργήσει προβλήματα, όταν υπερβαίνει τα όρια της πρακτικής χρησιμότητας, ακόμα και όταν υπερτονίζεται η αυτοματοποίηση σε κάθε πτυχή της ζωής μας (βλ. Carr, Κεφάλαιο 5: Η διαβρωτική επίδραση της υποδομής των ΤΠΕ στα παραδοσιακά πλεονεκτήματα). Ενδεχομένως, η υπερβολική εξάρτηση από την τεχνολογία μπορεί να απομακρύνει την ανθρώπινη υπόσταση και την εμπειρία από την καθημερινότητά μας.
Σε κάθε περίπτωση, η εξέλιξη της τεχνολογίας και της τεχνητής νοημοσύνης είναι αναπόφευκτη. Η ραγδαία εξέλιξη και υιοθέτηση εργαλείων τεχνητής νοημοσύνης, φάνηκε φερειπείν από την χρήση της πλατφόρμας ChatGPT το τελευταίο χρονικό διάστημα. Χρειάστηκαν όντως μόλις πέντε ημέρες, για να ξεπεράσουν τους 1 εκατομμύριο οι χρήστες της πλατφόρμας, σε αντιπαραβολή με γνωστές social media πλατφόρμες βλ. Twitter (εφεξής X), όπου γνώρισε την ίδια επισκεψιμότητα στην πρόσβασή της σε δύο χρόνια! Ο κατά τα λεγόμενα «παππούς» της τεχνητής νοημοσύνης Alan Hinton που πρόσφατα αποχώρησε από την Google που εργαζόταν, ανέφερε ότι είναι σημαντικό να προσεγγίσουμε την τεχνολογία με σύνεση και να αντιμετωπίσουμε τους πιθανούς κινδύνους με προοπτική, προκειμένου να διασφαλίσουμε μια ισορροπημένη εξέλιξη προς το καλό της ανθρωπότητας. Με φειδώ, προσοχή και έλεγχο (ηθική της ΑΙ), προτού ανοιχτούμε στον «ωκεανό» της τεχνητής νοημοσύνης. Η κριτική προσέγγιση, όπως αυτή που προτείνει το βιβλίο του Dreyfus και οι σκέψεις του Carr μπορεί να μας βοηθήσει να αντιμετωπίσουμε αυτές τις προκλήσεις και να διαμορφώσουμε ένα μέλλον που εκμεταλλεύεται την τεχνολογία με ενδυνάμωση και σοφία. Φυσικά, όπως σε όλα τα πράγματα σημαντικό ρόλο διαδραματίζει και η ενημέρωση, αυτή κυρίως μέσω της εκπαίδευσης, σε όλες τις βαθμίδες της (πρωτοβάθμια/δευτεροβάθμια/τριτοβάθμια κτλ) και σε όλες της μορφές της (δημόσια/ιδιωτική). Υπάρχουν χώρες που έχουν ήδη εκκινήσει σε εθνικό επίπεδο μια μακροχρόνια προσπάθεια δημιουργώντας στρατηγική (aka National AI Strategy) που στοχεύει να παράσχει μια κατεύθυνση υψηλού επιπέδου για την ανάπτυξη, την υιοθέτηση και την εφαρμογή της τεχνητής νοημοσύνης. Προωθείται ένα ισχυρό οικοσύστημα υψηλής ποιότητας για υπεύθυνη έρευνα και καινοτομία της τεχνητής νοημοσύνης, ενισχύοντας τις ψηφιακές υποδομές, ώστε να παρέχεται η κατάλληλη βάση για τη χρήση της (τεχνητής νοημοσύνης).
Καθώς σημειώνω τις τελευταίες σκέψεις μου για τη σημασία της τεχνολογίας στη ζωή μας, παραφράζοντας ένα απόφθεγμα του Steve Jobs που με έχει εντυπωσιάσει, νιώθω ότι: «Οι υπολογιστές είναι σαν τα ποδήλατα για τον νου μας – μας βοηθούν να προχωράμε, αλλά είναι οι ιδέες μας που καθοδηγούν τη διαδρομή». Αυτό το απόφθεγμα εκφράζει τη βαθιά σύνδεση μεταξύ της ανθρώπινης δημιουργικότητας και της τεχνολογίας. Και με αυτό το απόφθεγμα, συνειδητοποιώ πόσο σημαντικό είναι να συνεχίσουμε να ονειρευόμαστε, να δημιουργούμε και να καινοτομούμε. Η τεχνολογία δεν είναι απλά ένα εργαλείο, αλλά ένας «σύντροφος» που μας συνοδεύει στην αναζήτηση νέων ιδεών και λύσεων. Με συνοδοιπόρο την ηθική (με ό,τι αυτή συνεπάγεται στην πράξη όπως νόμοι, κατευθυντήριες οδηγίες κ.α.) η οποία λειτουργεί ως δικλείδα ασφαλείας των αξιών μας και της ευθύνης μας, η τεχνολογία μας οδηγεί στην ανακάλυψη και στην, διαμορφώνοντας τον δρόμο προς το μέλλον.
Μετά από κάποια χρόνια, περισσότερα από είκοσι, ή ακόμα και πιο σύντομα, ένα βιβλίο με τον τίτλο «Does AI Matter» ίσως να κοσμεί τη βιβλιοθήκη μου. Ποιος ξέρει; Το ερώτημα «Does AI Matter» αποκτά διαστάσεις σε αυτήν τη νέα εποχή τεχνητής νοημοσύνης. Αναρωτιέμαι ποιος θα είναι ο ρόλος της στην καθημερινή μας ζωή, στις επιχειρήσεις και στην κοινωνία γενικότερα. Μήπως, όπως η τεχνολογία της πληροφορικής, και η τεχνολογία της τεχνητής νοημοσύνης θα γίνει ένα απλό εργαλείο; Ή ίσως θα διαμορφώσει τον τρόπο που σκεφτόμαστε, εργαζόμαστε και ζούμε, όπως έκανε και η προηγούμενη τεχνολογία; Και οι απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα, όπως και με κάθε νέα τεχνολογική επανάσταση, εξαρτώνται από εμάς τους ίδιους.
