Το πολίτευμα του εκδημοκρατισμού της διαφήμισης – Ένα Κοινωνικό Δίλημμα

Άρθρο με αφορμή τη συζήτηση στα social media για το νέο ντοκιμαντέρ του NETFLIX … “The Social Dilemma”

του Βασίλη Βασιλόπουλου 

Δημοσιογράφος

DPO της ΕΡΤ 

Ζούμε σε μια εποχή όπου κάθε ειδικός των δεδομένων που προειδοποιεί για ανήθικη χρήση της τεχνολογίας, αποκτά τη ρετσινιά του σύγχρονου Διογένη.

Ορισμένοι επικριτές, είτε γνωρίζουν τι λένε, είτε κομπάζουν αυτάρεσκα ότι εντόπισαν Λουδίτες και επιτίθενται σε επιστήμονες χρεώνοντάς τους ότι εμποδίζουν την τεχνολογική εξέλιξη. Αυτό μόλις λίγο καιρό μετά την απόφαση του Δικαστηρίου για την παράνομη μεταφορά δεδομένων από την Ευρώπη στις ΗΠΑ από το Facebook, το πρόστιμο της CNIL στην Google, τη δικαίωση Σνόουντεν, τις περιπτώσεις εκλογής Τραμπ και του Brexit.

Αφορμή για αυτές τις γραμμές είναι ένα ντοκιμαντέρ του NETFLIX με τον τίτλο «Κοινωνικό Δίλημμα». Ή τουλάχιστον η απόπειρα να δημιουργηθεί ένα ντοκιμαντέρ με πολλά στοιχεία fiction. Ωστόσο, είναι ατάλαντο και μάλλον πέφτει στον κουβά από πλευράς κοινωνικής προσοχής. Η δραματοποίηση, η έλλειψη αποδείξεων και η εξάντληση επιχειρημάτων μέσω δηλώσεων των συνεντευξιαζομένων, δε βοηθά να αποτυπωθεί καλύτερα η πραγματικότητα, να εξαχθεί ένα ισχυρό μήνυμα κυρίως για τους νέους και να αυξηθεί η ευαισθητοποίηση της κοινωνίας και των ρυθμιστών.

Ασφαλώς δεν αναφέρονται ψεύδη. Το αντίθετο, αποκαλύπτονται σημαντικές πληροφορίες για το οικοσύστημα της επιγραμμικής διαφήμισης. Σε αρκετές αναφορές για το Facebook, φαίνεται ότι ακόμη και πρώην στελέχη του, έχουν θορυβηθεί από την υπερσυγκέντρωση τόσης δύναμης και τις ανήθικες πρακτικές ενός επιχειρηματικού μοντέλου που συνθλίβει ακόμη και ζωές νέων για ένα like.

Το πόσο εθιστικό είναι αυτό το περιβάλλον σχολιασμού και σώψυχων, το γνωρίζουν όλοι. Το ότι κρατά για τον εαυτό του κάθε απόπειρα διόρθωσης καταστάσεων όπως τα fakenews και τη χειραγώγηση του κοινού, με την έννοια της αυτορρύθμισης, προκαλεί θυμηδία διότι κανείς δεν περιμένει από τον φυσικό αυτουργό να αναλάβει και τις ευθύνες του ηθικού αυτουργού.

Ποιος όμως είναι ο ηθικός αυτουργός όταν: 

Ο διαφημιζόμενος με τη μικροστόχευση, είτε πουλάει πίτσα, είτε πολιτική άποψη, κάνει χρήση των δυνατοτήτων της τεχνολογίας της επιγραμμικής διαφήμισης. Η τεχνολογία αυτή αναπτύχθηκε με βάση τη συλλογή προσωπικών δεδομένων σε τέτοιο βάθος που διακρατεί και τον κόκκο της άμμου από κάθε ψηφιακό ίχνος μας. Έτσι, μετατρέπει τον χρήστη σε προϊόν με λεπτομερείς πληροφορίες και συσχετισμούς που επιτρέπουν συμπεράσματα για τις αποφάσεις του, κάνοντας προβλέψεις αντίδρασης σε ερεθίσματα όπως ένα μήνυμα ή μια προσφορά αγοράς. Ο χρήστης δεν κάνει χρήση των δικαιωμάτων του και δίνει χωρίς σκέψη τη συγκατάθεσή του προκειμένου να απολαύσει δωρεάν υπηρεσίες. Ενίοτε εκβιάζεται να συναινέσει.

Η πλατφόρμα δίνει στον διαφημιστή τη δυνατότητα να στοχεύει μικρότερες ομάδες κοινού με βάση το φύλο, τον τόπο κατοικίας, την οικονομική κατάσταση, την υγεία, τις απόψεις και την περιήγησή του στον ιστό. Τα media εργάζονται συστηματικά για την παραγωγή περιεχομένου που θα δημιουργεί νέα κοινά, νέες προτιμήσεις και ενδιαφέροντα. Τα social media συγκεντρώνουν περισσότερα συμπεριφορικά δεδομένα και απόψεις δημιουργώντας ένα προφίλ για τον κάθε χρήστη. Μέσω περίπλοκου μηχανισμού δημοπρασίας ο διαφημιζόμενος στοχεύει κοινά. Δεν πλειοδοτεί για τη θέση διαφήμισης αλλά για το κοινό και τις προσωπικές του πληροφορίες. Στοχεύει σε συγκεκριμένα μάτια και αντιδράσεις επειδή γνωρίζει προτιμήσεις και συμπεραίνει τις ανάγκες τους.

Το ψυχογράφημα είναι το πετράδι στο στέμμα κάθε πλατφόρμας και data broker. Οι ρυθμιστικές αρχές επικοινωνίας, διαφήμισης, ανταγωνισμού και δεδομένων αφήνουν το μοντέλο ανέπαφο δυο χρόνια μετά τον GDPR, μολονότι υπάρχουν προηγούμενα επιβολής κυρώσεων και αποφάσεις δικαστηρίων για το εμπόριο δεδομένων, την παράνομη δημοπρασία και την πολιτική tracking μέσω cookies, pixels και άλλων εργαλείων παρακολούθησης του χρήστη.

Με βάση τα παραπάνω, είναι μάλλον πιο εύκολο να ταυτίσουμε τον ηθικό αυτουργό της παρανομίας με την Μαρία την Πενταγιώτισσα. Ωστόσο, εάν η τεχνολογία της διαφήμισης και η εκάστοτε πλατφόρμα δε ρυθμιστεί για να μην επιτρέπει μικροστόχευση έως του σημείου ταυτοποίησης του ατόμου, μάλλον έχει πολύ σοβαρό λόγο να τεθεί εκτός ασφαλούς λιμένα του νόμου. Κυρίως επειδή αξιοποιεί το έγκλημα (σύμφωνα με τον GDPR)  για να βγάζει κέρδος. Εάν όμως η στόχευση στη διαφήμιση δεν ήταν προσωποποιημένη αλλά αφορούσε στο πλαίσιο (context), τότε δε θα υπήρχε τόσο επιτακτικό θέμα συζήτησης. Επίσης, κάτι που δείχνει τα αποτελέσματα της υποκρισίας που υποκρύπτει η πομπώδης δήλωση και κάθε πρωτοβουλία αυτορρύθμισης των πλατφορμών, είναι ότι χαρακτηρίζονται από αδιαφάνεια οι διαφημίσεις και δη οι πολιτικές απορρήτου. Δεν γνωρίζει κανείς για ποιο λόγο έλαβε ένα μήνυμα. Ποια ήταν η παραγγελία του διαφημιζόμενου. Ποια ήταν τα κρίσιμα δεδομένα και τα συμπεράσματα του αλγόριθμου για να γίνει στόχος.

Το χειρότερο είναι ότι αυτό συμβαίνει και στην πολιτική διαφήμιση. Η τεκμηρίωση του παραπάνω ισχυρισμού περί αδιαφάνειας έρχεται από την γελοία εφαρμογή των αδιαφανών αρχείων πολιτικής διαφήμισης από Facebook, Google και Twitter. Επίσης επιτρέπεται να τρέχουν πολιτικές καμπάνιες λογαριασμοί που ανήκουν σε εταιρείες φαντάσματα, δεν έχουν σχέση με κόμματα ή πολιτευτές ή διαπιστευμένους φορείς πολιτικής, με αποτέλεσμα διάφορα άνθη του κακού να καταφέρνουν να πείθουν αφελείς και πολωμένους χρήστες. Ας αναλογιστούμε πόσο χρήσιμο θα ήταν να λαμβάνεις διαφήμιση από μικροστόχευση και μαζί να παίρνεις και όλη την πληροφορία για το ποιος είναι από πίσω, πόσο πλήρωσε, πόσους στόχευσε, με βάση ποια κριτήρια και ειδικά ποια δικά σου προσωπικά δεδομένα χρησιμοποίησε και από ποιους τα προμηθεύτηκε.

Για να μη μακρηγορώ, οι φίλοι που βλέπουν “σάλα τραπεζαρία, ένα πράγμα”, θα πρέπει να σκέφτονται πριν εκφέρουν άποψη που εξισώνει το κέρδος από τον εκδημοκρατισμό της διαφήμισης με τη ζημία στην ελεύθερη έκφραση και την ελεύθερη διαμόρφωση πολιτικής άποψης στις σύγχρονες κοινωνίες. Το πολίτευμα και η χειραγώγηση ψηφοφόρων μέσω πόλωσης και μικροστόχευσης δεν είναι εκδημοκρατισμός, τύπου εμπορία γκάτζετ από βιοτεχνία της Κίνας.

Σε κάθε περίπτωση, αξίζει να δούμε το ενδεχόμενο να είναι η ηγεσία και οι ρυθμιστικές αρχές ηθικοί αυτουργοί όταν δεν εκπαιδεύουν τα παιδιά και όταν υποκρίνονται ότι η τεχνολογία δίνει λύσεις στην κόλαση εξωραΐζοντας την κατάσταση με εργαλεία filtetring και ελεγχόμενης πρόσβασης για ανηλίκους.