Η εξάπλωση του διαδικτύου επιτρέπει σήμερα όχι μόνο τη λειτουργία αλλά και τη διασύνδεση των blogs κατά τρόπο τέτοιο, ώστε να αποτελούν έναν εύχρηστο και δημοφιλή τρόπο επικοινωνίας, σχολιασμού και ενημέρωσης των χρηστών.

Προκειμένου να καταστεί κατανοητή η νομική προσέγγιση αναφορικά με τα blogs, θα πρέπει αρχικά να παραθέσουμε έναν ορισμό για αυτά . Συγκεκριμένα, το blog αποτελεί ουσιαστικά έναν εικονικό χώρο, όπου ο ιδιοκτήτης καθώς και οι επισκέπτες του εκφέρουν τις απόψεις τους σχετικά με θέματα που τους απασχολούν . Επιπροσθέτως, μέσω της επίσκεψης σε ένα blog μπορεί κανείς να μεταβεί μέσω συνδέσμου (link) σε άλλο blog και να διαβάσει σχετικές πληροφορίες, κριτικές, παρεμβάσεις κτλ. Με άλλα λόγια, το blog αποτελεί σε μεγάλο βαθμό το μέσο που χρησιμοποιείται από τους ιδιοκτήτες ή επισκέπτες του, προκειμένου να εκφράσουν τη γνώμη τους, να κάνουν γνωστή την άποψή τους σε ευρύτερο κοινό για συγκεκριμένα ζητήματα και να απευθυνθούν πρoς άλλους χρήστες του διαδικτύου. Ιδωμένο από αυτή την άποψη, το blog/ ηλεκτρονικό ημερολόγιο δεν αποτελεί παρά το μέσο άσκησης της συνταγματικά κατοχυρωμένης ελευθερίας της έκφρασης.

Νομικό καθεστώς και συνηθέστερες παράνομες πράξεις
Νομοθετική ρύθμιση των blogs αυτών καθεαυτών δεν έχει ακόμη πραγματοποιηθεί στην Ελλάδα (αλλά ούτε και στις περισσότερες χώρες της ΕΕ). Εντούτοις, στα blogs έχουν εφαρμογή οι εκπορευόμενες από το Σύνταγμα διατάξεις, αναφορικά με την ελευθερία της έκφρασης γνώμης (άρθρο 14, παρ. 1 του Συντάγματος). Παράλληλα, το δικαίωμα της πληροφόρησης των Ελλήνων πολιτών, που είναι κι αυτό συνταγματικά κατοχυρωμένο, επιβάλλει την απαγόρευση της λογοκρισίας και κάθε άλλου προληπτικού μέτρου (άρθρο 14, παρ. 2 του Συντάγματος). Επιπροσθέτως, στο Σύνταγμα κατοχυρώνεται το απόρρητο των επικοινωνιών των πολιτών (άρθρο 19) ενώ τονίζεται ότι η άρση του απορρήτου είναι επιτρεπτή μόνο κάτω από συγκεκριμένες νομικές προϋποθέσεις – δηλ. αυτές που καθορίζονται στο νόμο 2225/1994.
Τα σημαντικότερα προβλήματα που προκύπτουν εξαιτίας ή κατά τη λειτουργία των προσωπικών ημερολογίων, είναι η ανάρτηση κειμένων με συκοφαντικό ή εξυβριστικό χαρακτήρα, στρεφόμενων κατά προσώπων της δημόσιας πολιτικής ή/και κοινωνικής ζωής. Με νομικούς όρους, οι παράνομες αυτές πράξεις εντοπίζονται στα εγκλήματα κατά της τιμής (δυσφήμιση και εξύβριση, άρθρα 361-369 του Ποινικού Κώδικα). Συχνή είναι επίσης και η παραβίαση των διατάξεων αναφορικά με την πνευματική ιδιοκτησία, μέσα από την παράνομη (ανα)δημοσίευση νομίμως προστατευόμενων έργων πνευματικών δημιουργών, η οποία πραγματοποιείται χωρίς να έχει ληφθεί η προηγούμενη άδειά τους. Επιπλέον, πιθανή είναι και η παραβίαση προσωπικών δεδομένων, μέσω της δημοσίευσης στοιχείων που να αναφέρονται σε συγκεκριμένα πρόσωπα.

Το πρόβλημα της ανωνυμίας και της έλλειψης στοιχείων
Η αντιμετώπιση των ανωτέρω παράνομων συμπεριφορών καθίσταται καταρχήν πολύ προβληματική, εξαιτίας της ανωνυμίας που υφίσταται συνήθως κατά τη δημοσίευση περιεχομένου στα blogs. Τις περισσότερες φορές οι blogers δεν δημοσιοποιούν τα στοιχεία τους, ενώ είθισται αρκετές φορές να υπογράφουν με τη χρήση ψευδωνύμων. Στην περίπτωση, λοιπόν, που μια από τις παραπάνω προσβολές πραγματοποιηθεί από ανώνυμο χρήστη ή κάτοχο, το πρόσωπο κατά του οποίου στρέφεται η προσβολή μπορεί πολύ δύσκολα να στραφεί εναντίον τους νομικά. Τούτο συμβαίνει διότι η άρση της ανωνυμίας και η αποκάλυψη των στοιχείων δεν προβλέπονται για αυτού του είδους τις προσβολές ούτε από τη νομοθεσία για την προστασία του απορρήτου ούτε από τη νομοθεσία αναφορικά με τα προσωπικά δεδομένα.
Όταν λοιπόν κανένα από τα άτομα που διαχειρίζονται το blog (ιδιοκτήτες, χρήστες- επισκέπτες) δεν είναι γνωστό στο πρόσωπο που υφίσταται την προσβολή των εννόμων συμφερόντων του, τίθεται το ζήτημα του αν υπάρχει ευθύνη στα πρόσωπα που παρεμβάλλονται τεχνικά για τη μετάδοση της επικοινωνίας, δηλαδή στους παρόχους τηλεπικοινωνιακής σύνδεσης, στους παρόχους υπηρεσιών αποθήκευσης και φιλοξενίας των ιστολογίων και στους παρόχους των μηχανών αναζήτησης. Συγκεκριμένα λοιπόν, ο πάροχος τηλεπικοινωνιακής σύνδεσης καταρχήν θεωρείται ότι δεν έχει ευθύνη, εκτός από τις περιπτώσεις που του έχει γνωστοποιηθεί καταλλήλως και επαρκώς η παραβίαση (άρα γνωρίζει) και μπορεί τεχνικά να εμποδίσει την πρόσβαση στο εν λόγω περιεχόμενο . Ο θιγόμενος μπορεί να στραφεί και εναντίον των παρόχων, προσφεύγοντας στην Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα, όταν πρόκειται για αθέμιτη επεξεργασία προσωπικών δεδομένων . Αν τα δεδομένα – που παρά το νόμο δημοσιεύονται στο blog – αποτελούν πληροφορίες ηλεκτρονικών επικοινωνιών, τότε ο θιγόμενος δύναται να προσφύγει στην Αρχή Διασφάλισης Απορρήτου των Επικοινωνιών (ΑΔΑΕ). Στην περίπτωση του παρόχου φιλοξενίας του ηλεκτρονικού ημερολογίου, δύναται να θεμελιωθεί ευθύνη του, εφόσον του έχει γνωστοποιηθεί προηγουμένως η παραβίαση από το θιγόμενο. Τότε θα πρέπει ο πάροχος υπηρεσιών φιλοξενίας να καταστήσει την πρόσβαση στο εν λόγω περιεχόμενο αδύνατη ή να αποσύρει τις πληροφορίες.
Στην περίπτωση λοιπόν, που οι διαχειριστές και/ή οι χρήστες είναι ανώνυμοι, η αγωγή θα πρέπει να ασκείται κατά του παρόχου φιλοξενίας, ούτως ώστε να μπορεί να τους καλέσει σε τυχόν δικαστική αντιδικία, μέσω της σύμβασης που έχει συνάψει μαζί τους . Ιδιαιτέρως χρήσιμες στις περιπτώσεις αυτές αναδεικνύονται οι συμβάσεις προσχώρησης που συνάπτονται μεταξύ παρόχων και ιδιοκτητών ιστολογίων και ρυθμίζουν τις συμβατικές υποχρεώσεις των μερών. Τέλος, σε ό,τι αφορά στους φορείς μηχανών αναζήτησης στο διαδίκτυο, ευθύνη σε αυτούς θα μπορούσε να καταλογιστεί μόνο σε ακραίες περιπτώσεις, π.χ. όταν φτιάχνει μια γενικότερη ταξινόμηση απαγορευμένου περιεχομένου, στην οποία μπορεί να ενταχθεί το blog (π.χ. παιδικής πορνογραφίας). Σημειώνεται όμως ότι και πάλι η ευθύνη τους είναι αμφιλεγόμενη.

Μέσα αντιμετώπισης παράνομων συμπεριφορών
Διάσταση απόψεων πάντως υφίσταται και για το ζήτημα της αντιμετώπισης μιας παράνομης συμπεριφοράς και στην περίπτωση όπου οι χρήστες ή οι ιδιοκτήτες είναι γνωστοί.
Κατά την άποψη που έχει αναπτυχθεί από ορισμένους συγγραφείς, το θιγόμενο πρόσωπο μπορεί να στραφεί εναντίον τους αστικά και ποινικά κατά τους ακόλουθους τρόπους:
Για το μεν αστικό κομμάτι, το πρόσωπο του οποίου το έννομο συμφέρον έχει θιγεί, μπορεί να ασκήσει αγωγή άρσης προσβολής, παράλειψής της στο μέλλον και χρηματικής ικανοποίησης για ηθική βλάβη . Στην περίπτωση αυτή, κατά μία άποψη που υποστηρίζεται, μπορεί να ευθύνεται τόσο ο συντάκτης του κειμένου όσο και ο διαχειριστής του blog. Η ευθύνη αυτή δύναται να θεμελιωθεί εφόσον είναι δυνατή η αναλογική εφαρμογή του νόμου περί τύπου. Σε ό,τι αφορά στο ποινικό κομμάτι των εν λόγω αδικημάτων, στην περίπτωση όπου το δημοσίευμα θίγει την τιμή κάποιου προσώπου, ο θιγόμενος μπορεί να υποβάλλει έγκληση αναφορικά με την προσβολή της τιμής, αλλά μόνο κατά του συντάκτη του κειμένου. Τέλος, στην περίπτωση που κάποιο πρόσωπο του οποίου η ταυτότητα είναι γνωστή, παραβιάσει τα προσωπικά δεδομένα κάποιου τρίτου μέσω της γνωστοποίησής τους στο blog, το υποκείμενο των δεδομένων μπορεί να προσφύγει στην Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα.

Σχετική πρόσφατη απόφαση
Ενώ όλα τα παραπάνω αποτελούν την προσέγγιση της νομικής θεωρίας αναφορικά με τα blogs, πρόσφατα δημοσιεύτηκε η υπ’ αριθμ. 44/2008 απόφαση του Μον. Πρωτ. Ροδόπης, η οποία αφορά στην προσβολή προσωπικότητας, πραγματοποιούμενη μέσω ιστολογίου . Τα σημαντικότερα σημεία της απόφασης αυτής περιλαμβάνουν τα ακόλουθα:

  • Η απόφαση δίδει έναν ορισμό στο ιστολόγιο, βάσει του οποίου αυτό αποτελεί ένα διαδραστικό μέσο επικοινωνίας αορίστου αριθμού προσώπων.
  • Με βάση την απόφαση αυτή, το blog διακρίνεται από τις ιστοσελίδες που τηρούν τα μέσα ενημέρωσης στο διαδίκτυο, διότι η διαμόρφωση του περιεχομένου του δεν αποφασίζεται μόνο από τον κύριο και τους δημοσιογράφους του μέσου ενημέρωσης, αλλά από τους χρήστες του διαδικτύου οι οποίοι είναι αναγνώστες του blog.
  • Επιπλέον, τα blogs δεν υπάγονται στην έννοια του “ηλεκτρονικού τύπου” ο οποίος αφορά στις ιστοσελίδες των υπαρχόντων μέσων ενημέρωσης (π.χ. ιστοσελίδες εφημερίδων). Προκειμένου όμως να καλυφθεί το υπάρχον κενό στην περίπτωση του ιστολογίου ακολουθείται αναλογική εφαρμογή της νομοθεσίας για τον τύπο. Πάντως, στην απόφαση αυτή αναφέρεται ότι η εταιρεία που φιλοξενεί σε δικό της χώρο στον παγκόσμιο ιστό το ιστολόγιο, δεν είναι δυνατόν κατ’ αναλογική ερμηνεία να θεωρηθεί ιδιοκτήτης, εκδότης, διευθυντής σύνταξης ή συντάκτης του εντύπου.

Αναμφίβολα, τα blogs/ ηλεκτρονικά ημερολόγια αποτελούν μια σύγχρονη επικοινωνιακή και νομική πραγματικότητα στον κόσμο του διαδικτύου. Στην περίπτωση αυτή, συγκεκριμένος νόμος που να ρυθμίζει αυτή καθεαυτή τη λειτουργία τους, δεν έχει ακόμα δημιουργηθεί. Παρόλ’ αυτά, νομικό πλαίσιο εκτός διαδικτύου που όμως εφαρμόζεται σε αυτά, είναι υπαρκτό και σε καμία περίπτωση η λειτουργία τους δεν παραμένει αρρύθμιστη.

Μίνα Ζούλοβιτς, minazoulovits@phrlaw.gr
Αναστασία Φύλλα, afylla@phrlaw.gr