Στο δεύτερο μέρος του άρθρου για τη δυναμική και τα χαρακτηριστικά του, θα αναφερθούμε μεταξύ άλλων στον όρο “Επίδραση Δικτύου”, στα κοινωνικά δίκτυα, στις ανοικτές πηγές (Open Sources) και στα Blogs.

Επίδραση Δικτύου (Network Effect) και Αξία Ιστοθέσης (Power of the Web)
Ο όρος επιδράσεις δικτύου (network effect) αναφέρεται στην αυξανόμενη αξία ενός δικτύου, καθώς αυξάνεται ο αριθμός των χρηστών του. Ο νόμος του Metcalfe αναφέρει ότι η αξία του δικτύου είναι ανάλογη με το τετράγωνο του αριθμού των χρηστών του δικτύου (n 2) ή, ισοδύναμα, η αύξηση της αξίας ενός δικτύου μεταβάλλεται εκθετικά με την αύξηση του αριθμού των χρηστών του δικτύου. Αν για παράδειγμα το δίκτυό μας αποτελείται από πέντε χρήστες, τότε η αξία του δικτύου θα είναι ίση με 25 (=52) ενώ αν προσθέσουμε άλλον ένα χρήστη, τότε η αξία του θα είναι ίση με 36 (=62).

Ο νόμος του Metcalfe (Metcalfe law) χρησιμοποιείται για να περιγράψει την αυξανόμενη αξία ενός δικτύου όπως αυτό της σταθερής τηλεφωνίας, της κινητής τηλεφωνίας ή ενός κοινωνικού δικτύου. Στο τηλεφωνικό δίκτυο, όσοι περισσότεροι κατέχουν τηλεφωνική σύνδεση, τόσο μεγαλύτερη αξία έχει για τους χρήστες αυτούς το δίκτυο. Στην πληροφορική και στο Διαδίκτυο, τα πράγματα λειτουργούν ακριβώς το ίδιο. Αν σκεφτούμε για παράδειγμα την ιστοθέση της eBay, όσο πιο μεγάλος είναι ο αριθμός των αγοραστών και των πωλητών που χρησιμοποιούν την ιστοθέση, τόσο πιο μεγάλη γίνεται η αξία της ιστοθέσης για τους χρήστες. Ομοίως, αν σκεφτούμε κοινωνικές ιστοθέσεις όπως η Facebook, Amazon κ.λπ.
Οι ιστοθέσεις κοινωνικής δικτύωσης βασίζονται πολύ στην επίδραση του δικτύου και στη δημιουργία μιας αρχιτεκτονικής συμμετοχής, που σκοπό έχει το προεπιλεγμένο μοίρασμα του περιεχομένου με άλλους χρήστες, αυξάνοντας την επίδραση του δικτύου, αφού αυξάνεται ο αριθμός των χρηστών. Το μοίρασμα του περιεχομένου είναι προεπιλεγμένα μοιραζόμενο, ώστε οι χρήστες να επιτρέπουν αυτόματα το μοίρασμα, δημιουργώντας έτσι μια αρχιτεκτονική συμμετοχή για τη δημιουργία του περιεχομένου της ιστοθέσης. Οι εταιρείες χρησιμοποιούν απλά την ιστοθέση ως πλατφόρμα πάνω στην οποία οι χρήστες δημιουργούν το περιεχόμενο.

Κοινωνική δικτύωση/μέσα (social networks) και Ιστοθέσεις Wikis
Οι ιστοθέσεις κοινωνικής δικτύωσης επιτρέπουν στους χρήστες να παρακολουθούν τις υφιστάμενες διαπροσωπικές τους σχέσεις και να δημιουργούν νέες. Αντίστοιχα κοινωνικά μέσα αναφέρονται σε οποιαδήποτε μέσα και μοιράζονται ηλεκτρονικά αρχεία (π.χ. παιχνίδια, μουσική, φωτογραφίες κ.λπ.). Παραδείγματα κοινωνικής δικτύωσης και κοινωνικών μέσων αποτελούν το Facebook, το Twitter, MySpace, το SecondLife και το YouTube. Στις ιστοθέσεις κοινωνικής δικτύωσης το κοινό μπορεί να δημιουργήσει τη δική του ιστοσελίδα, να περιγράψει τον εαυτό του, να αναρτήσει φωτογραφίες, τραγούδια, video clips που τους αντιπροσωπεύουν ή αποτελούν μέρος της δουλειάς τους. Στις ιστοθέσεις αυτές το κοινό (χρήστες) μοιράζεται το περιεχόμενο που το ίδιο δημιουργεί πάνω σε πλατφόρμες που παρέχονται από τις εταιρείες. Ταυτόχρονα οι χρήστες μπορούν να αξιολογήσουν ή να σχολιάσουν το περιεχόμενο που αναρτάται, ώστε να βοηθούν υπόλοιπους χρήστες στην εύρεση αυτού που αναζητούν.
Αντίστοιχο παράδειγμα για τη δημιουργία του περιεχομένου μιας ιστοθέσης αποτελούν τα wikis (λέξη από την Hawaii που σημαίνει γρήγορα). Σ’ αυτές τις ιστοθέσεις οι χρήστες επιτρέπεται να διαμορφώνουν, να επεξεργάζονται το υφιστάμενο περιεχόμενο και να παρέχουν πρόσθετες πληροφορίες. Κάθε φορά που ο χρήστης τροποποιεί κάτι στη σελίδα, η προηγούμενη έκδοσή της εξακολουθεί να είναι διαθέσιμη – ακόμη και να επαναφερθεί. Το τελικό περιεχόμενο είναι χτισμένο με βάση τη συλλογική ευφυΐα, όπου το σύνολο των χρηστών συνεισφέρει στην επεξεργασία του περιεχομένου. Οι εφαρμογές (wiki software) που χρησιμοποιούνται, επιτρέπουν τη συνεργασία των χρηστών. Οι ιστοθέσεις wikis επιτελούν διάφορους σκοπούς μέσα σε μια εταιρεία, Οργανισμό, Υπηρεσία ή Εκπαιδευτικό Ίδρυμα. Η χρήση τους σαν σελίδες αναφοράς της προόδου εργασιών, διευκολύνει τα μέλη τους στην ενημέρωση και την εξέλιξη ενός έργου. Πολλά πανεπιστημιακά ιδρύματα στο εξωτερικό συνεργάζονται πάνω σε ιστοθέσεις wikis, επιτυγχάνοντας σημαντικά αποτελέσματα. Επιπλέον, οι ιστοθέσεις αυτές επιτρέπουν διάφορα δικαιώματα σε αντίστοιχους χρήστες (level of access). Αντίστοιχα, πολλές εταιρείες χρησιμοποιούν τα wikis για την ανάπτυξη και υποστήριξη προϊόντων, ανακαλύπτοντας ότι η συνεργασία αυτή πάνω σε διάφορα έργα μειώνει τα email, τις τηλεφωνικές κλήσεις ανάμεσα στους υπαλλήλους ενώ ταυτόχρονα υπάρχει δυνατότητα παρακολούθησης της εξέλιξης ενός έργου, με χαμηλό κόστος.

Θεωρία Μεγάλης Ουράς (Long Tail)
Ο όρος αυτό επινοήθηκε από τον Chris Anderson και αναφέρεται στο οικονομικό και επιχειρηματικό μοντέλο, με βάση το οποίο η αγορά για μεγάλους αριθμούς ειδών μικρού όγκου μπορεί να είναι σημαντική – και πολλές φορές μεγαλύτερη από την αγορά για μικρούς αριθμούς ειδών υψηλού όγκου. Η ευκαιρία εκμετάλλευσης της θεωρίας Μεγάλης Ουράς γίνεται πιο εύκολη μέσα από τη λειτουργία μίας ηλεκτρονικής επιχείρησης Internet WEB 2.0. Η ηλεκτρονική εταιρεία Netflix, η οποία έχει ένα κατάλογο με πάνω από 80.000 τίτλους ταινιών για ενοικίαση, συνήθως ενοικιάζει ένα μεγάλο όγκο λιγότερο δημοφιλών ταινιών επιπρόσθετα της αυξημένης ζήτησης, ενοικιάζοντας επιτυχημένους τίτλους ταινιών. Αντίθετα, ένα μικρό τοπικά κατάστημα ενοικίασης ταινιών έχει λίγο χώρο και εξυπηρετεί ένα μικρό τοπικό πληθυσμό. Η Netflix εξυπηρετεί εκατομμύρια πελάτες και δεν έχει φυσικούς περιορισμούς των καταστημάτων της.
Οι επιχειρήσεις σαν την Netflix και την Amazon.com που εφαρμόζουν αυτήν τη στρατηγική στηρίζονται στο κέρδος από την πώληση μικρής ποσότητας από λιγότερο δημοφιλή προϊόντα σε μεγάλο αριθμό πελατών, αντί να πωλούν μεγάλες ποσότητες από δημοφιλή προϊόντα σε μειωμένο αριθμό πελατών. Εργαζόμενος στην εταιρεία Amazon περιγράφει τη Θεωρία Μεγάλης Ουράς ως εξής: «Πουλήσαμε περισσότερα βιβλία σήμερα από όλα τα προϊόντα που πουλήσαμε χθες, σε αντίθεση με αυτά τα προϊόντα που πουλήσαμε σήμερα, από όλα τα βιβλία που πουλήσαμε χθες».
Στο διάγραμμα 1 παρουσιάζονται δύο καμπύλες, με τη μπλε καμπύλη να αναπαριστά τα παλαιότερα καταστήματα με το ευρύ κοινό και την κόκκινη τα νεότερα ηλεκτρονικά (online) καταστήματα. Ο κατακόρυφος άξονας είναι τα έσοδα από πωλήσεις, ενώ ο οριζόντιος είναι ο αριθμός των προϊόντων. Όσο πιο νέο είναι το κατάστημα, τείνει να έχει μεγαλύτερη “ουρά” και να επικεντρώνεται σε αξιόλογες πωλήσεις στο δεξί τμήμα της καμπύλης. Δηλαδή, τα νεότερα διαδικτυακά καταστήματα (κόκκινο χρώμα) χαμηλώνουν το διάγραμμα από αριστερά και μεγαλώνουν και μακραίνουν την “ουρά” από δεξιά.

Θεωρία Μεγάλης Ουράς
Τα παραδοσιακά καταστήματα με το ευρύ κοινό και τα δημοφιλή προϊόντα, επικεντρώνονται σε αξιόλογες πωλήσεις στο αριστερό τμήμα της καμπύλης. Αντίθετα, τα νέα ηλεκτρονικά καταστήματα καταλαμβάνουν το δεξί τμήμα της καμπύλης, που περιλαμβάνει λιγότερο δημοφιλή προϊόντα αλλά με αξιόλογες πωλήσεις. Με άλλα λόγια, οι παραδοσιακοί έμποροι με κατάστημα βρίσκονται στο αριστερό μέρος του διαγράμματος με περισσότερες πωλήσεις δημοφιλών προϊόντων στο ευρύ κοινό. Αντίστοιχα, τα διαδικτυακά καταστήματα βρίσκονται στο δεξί τμήμα του διαγράμματος, όπου η πώληση λιγότερων δημοφιλών προϊόντων αλλά σε μεγαλύτερο όγκο, υπερισχύει – και συνεπώς το εμπόριο σ’ αυτό το τμήμα της καμπύλης καθίσταται ελκυστικό. Το λεγόμενο ευρύ κοινό προσεγγίζεται με τους παραδοσιακούς (ενεργητικούς) τρόπους διαφήμισης. Καθώς όμως μετατοπιζόμαστε στο δεξί τμήμα της καμπύλης, οι πωλήσεις εξαρτώνται από τους νέους (παθητικούς) τρόπους διαφήμισης, που αποτελούνται από τη γνώμη, τα σχόλια και την αξιολόγηση των χρηστών (users) που αναρτώνται δίπλα από το προϊόν.
Το μοντέλο της Μεγάλης Ουράς εμφανίζεται σήμερα σε όλων των ειδών δραστηριοτήτων μας στο Διαδίκτυο. Οι μεγάλες διαδικτυακές εταιρείες εφαρμόζουν το μοντέλο σε εφαρμογές όπως δημιουργία λογισμικού ανοικτού κώδικα (open source software), wikis, μοντέλα crowdsourcing (συνεργασία πάνω σε πλατφόρμα για εργασία μιας εταιρείας), μοντέλα crowdcasting (συνεργασία για την επίλυση εφαρμογών ή έργων με σκοπό την απόκτηση νέων ιδεών) κ.ά.

Κοινωνική Μηχανική (Social Engineering) και Ανοικτές Πηγές (Open Sources)
Αν και ο όρος social engineering δεν υφίσταται σαν απευθείας μετάφραση στα ελληνικά, θα τολμήσουμε να το ορίσουμε ως ‘κοινωνική μηχανική’. Η κοινωνική μηχανική είναι ίσως ο σημαντικότερος όρος που αφορά τους εργαζόμενους και τη δικτυακή ασφάλεια μίας επιχείρησης. Αποτελεί τη διαδικασία κατά την οποία κάποιο άτομο αποσπά από κάποιον – πιθανότατα κακόβουλα – πληροφορίες που αφορούν στην κοινωνική του ζωή, την επικοινωνία (δια ζώσης ή ηλεκτρονική), (προτιμήσεις, ενδιαφέροντα, κωδικούς, αριθμούς πιστωτικών καρτών, προσωπικά στοιχεία όπως Α.Φ.Μ, προσωπικές πληροφορίες για αγαπημένα πρόσωπα μέσω φωτογραφιών κ.ά.). Κυρίως συλλέγονται πληροφορίες με ψυχολογικά μέσα μέσω της πειθούς, όπως για παράδειγμα θα έκανε ένας πειστικός τεχνικός του υπολογιστή μας, δημιουργώντας ένα ψευδές σενάριο περί της βλάβης αυτού. Οι πληροφορίες αυτές συλλέγονται από το επίδοξο άτομο είτε άμεσα αποσπώντας τες από το ίδιο το θύμα/ χρήστη Διαδικτύου μετά από προφορική, διαδικτυακή, γραπτή συζήτηση – είτε έμμεσα, χρησιμοποιώντας πληροφορίες που το ίδιο το θύμα/ χρήστης έχει αναρτήσει στο Διαδίκτυο. Μπορεί δηλαδή οι πληροφορίες αυτές να δίνονται με τη βούλησή μας ή με την άγνοιά μας ή ταυτόχρονα και με τα δύο. Με τη βούλησή μας, όταν ο θύτης έχει κερδίσει την εμπιστοσύνη μας και με την άγνοιά μας όταν προσωπικές μας πληροφορίες έχουν αναρτηθεί σε διάφορες ιστοθέσεις.
Κάθε μία πληροφορία από μόνη της, πιθανότατα δεν εγκυμονεί κινδύνους για τη χρήση της από έναν κακόβουλο χρήστη του Διαδικτύου. Αποκτώντας όμως αυτός πρόσβαση σε ένα σύνολο στοιχείων μας και συνδυάζοντάς τα αυτά μεταξύ τους, αποκτά ένα σημαντικό προβάδισμα έναντι της διαδικτυακής μας ασφάλειας – είτε της προσωπικής είτε της ασφάλειας του δικτύου της επιχείρησης. Ατομικά, ο συνδυασμός και η χρήση των πληροφοριών αυτών από τρίτο άτομο, ίσως να μας στερήσουν μερικές εκατοντάδες ή και χιλιάδες ευρώ από την πιστωτική μας κάρτα. Γενικότερα όμως, σε ένα μεγάλο Οργανισμό ή επιχείρηση, όπου η οικονομική, βιομηχανική ή εθνική κατασκοπεία είναι βασικής προτεραιότητας, η κοινωνική μηχανική αποκτά ιδιαίτερη σπουδαιότητα. Στις περιπτώσεις αυτές δεν αρκούν μόνο τα φυσικά μέσα προστασίας, οι ειδικές άδειες εισόδου, οι ταυτότητες εισόδου ή οι φυσικές κλειδαριές του χώρου του δικτύου. Το προσωπικό θα πρέπει επίσης να είναι ενημερωμένο για τις δυνατότητες ενός επίδοξου ατόμου. Για τη δυνατότητά του να μας αποσπάσει πληροφορίες ανάλογα με τη θέση μας στην εταιρεία, ενώ έχει κερδίσει την εμπιστοσύνη μας. Το social engineering έχει αποκτήσει μεγάλη σημασία στις μέρες μας, καθόσον πολλά προσωπικά και επαγγελματικά μας στοιχεία βρίσκονται αναρτημένα στο Διαδίκτυο.
Η αρχική και βασική μέθοδος συγκέντρωσης πληροφοριών, για παράδειγμα κατά την εφαρμογή penetration test για μια επιχείρηση στο Web 2.0, είναι η αναζήτηση της επωνυμίας και παραπλήσιων πληροφοριών στη διάσημη μηχανή αναζήτησης Google, μέσω ανοικτών πηγών (open source). Οι επιπλέον πληροφορίες που μπορούν εύκολα να συλλεχθούν από τα στελέχη της επιχείρησης, είναι πολύ σημαντικές για την εφαρμογή της ασφάλειας πληροφοριών στο δίκτυο υπολογιστών της επιχείρησης.

Ιστολόγια (Blogging) – Δημοσιογραφία των πολιτών
Ο όρος προέρχεται από τον όρο weblog και αποτελεί μια λίστα ιστοθέσεων που παρουσιάζουν ενδιαφέρον και ενημερώνεται σε τακτά χρονικά διαστήματα. Σε ορισμένες περιπτώσεις τα ιστολόγια συναντούνται με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Τέτοιες ιστοθέσεις υφίστανται από τη δεκαετία του 90, αλλά τα τελευταία χρόνια παρουσιάζουν μεγάλη αύξηση λόγω των λειτουργικότερων και ευκολότερων στη χρήση λογισμικών, καθώς και λόγω της όλο και πιο φθηνής πρόσβασης στο Internet. Τα ιστολόγια έχουν γίνει ένα κοινωνικό φαινόμενο που προκαλεί τους χρήστες να συμμετάσχουν – και όχι απλά να τα διαβάσουν. Τα σχόλια κάθε αναγνώστη δημιουργούν μια διαδραστική εμπειρία, επιτρέποντας στους χρήστες να αντιδρούν σε κάθε καταχώριση. Περίπου το 90% των ιστολογίων επιτρέπουν στο χρήστη να κάνει σχόλια, αφού επιτυχημένα ιστολόγια θεωρούνται αυτά που δίνουν προσοχή στα σχόλια των χρηστών. Ταυτόχρονα όμως, αν επιτρέπονται τα σχόλια, τότε αυξάνεται η πιθανότητα εμφάνισης ενοχλητικών μηνυμάτων (π.χ. σχόλια, εκφράσεις, ενοχλητικές συνδέσεις) αλλά αντίστοιχα αυξάνεται κατά κάποιο τρόπο η αξία του δικτύου (αφού θα συμμετάσχουν περισσότεροι χρήστες).
Τα ιστολόγια έχουν ενθαρρύνει και τη δημοσιογραφία των πολιτών, επιτρέποντας στον κάθε χρήστη να γίνει δημοσιογράφος. Στην εποχή μας, για τη νέα γενιά κυρίως, οι ιστοθέσεις έχουν αποσπάσει χρήστες από τα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης (τηλεόραση, περιοδικά, εφημερίδες) και έχουν γίνει μια καθημερινή άμεση πηγή ειδήσεων. Η μορφή αυτής της συμμετοχικής δημοσιογραφίας είναι λιγότερο μεροληπτική από τη συνηθισμένη δημοσιογραφία, ιδιαίτερα όταν τηρούνται ορισμένοι κανόνες της συλλογικής ευφυΐας. Ο χρήστης όμως είναι αυτός που τελικά θα επιλέξει το κατάλληλο γι’ αυτόν ιστολόγιο – αυτό που “συμφωνεί” περισσότερο με τις δικές του απόψεις και ιδέες.- όπως ακριβώς συμβαίνει με τον ημερήσιο (έντυπο) τύπο ή τα τηλεοπτικά μέσα ενημέρωσης.
Στον επιχειρηματικό κλάδο τα ιστολόγια προσφέρουν στα μέλη μιας επιχείρησης νέες δυνατότητες επικοινωνίας, ανταλλαγής απόψεων και τεχνογνωσίας, ακόμη και αν δεν βρίσκονται στον ίδιο φυσικό χώρο. Η καλλιέργεια της συνεργατικότητας μέσα από αυτά, εκτός από τη σύσφιξη σχέσεων έχει και πρακτικά αποτελέσματα στην επίλυση διαφόρων θεμάτων.

Επίλογος
Η ανάπτυξη του Διαδικτύου προήλθε από τρεις βασικούς παράγοντες. Αρχικά από τη διείσδυση του διαθέσιμου εύρος ζώνης (bandwidth) (δηλαδή τη χωρητικότητα μεταφοράς πληροφοριών από ένα μέσο διάδοσης) ή αλλιώς χρήση του ευρυζωνικού Internet. Επιπλέον, η ανάπτυξη τεχνολογιών στο υλικό των ηλεκτρονικών συστημάτων (hardware) το οποίο γίνεται συνεχώς φθηνότερο και ταχύτερο, επέδρασε θετικά στην εξέλιξη του Διαδικτύου. Τέλος, η ανάπτυξη πολύπλευρων και εξελιγμένων εφαρμογών (software) ανοικτού πηγαίου κώδικα έχει ως αποτέλεσμα φθηνότερες και περισσότερο προσαρμοσμένες επιλογές στο λογισμικό, ανάλογα με τη χρήση του.
Αν και το WEB 2.0 υποδηλώνει την αναβάθμιση της χρήσης του παγκόσμιου ιστού, αυτό δεν σημαίνει ότι εκτελέστηκε κάποιου είδους αναβάθμιση στο υλικό (hardware) που χρησιμοποιείται. Αντίθετα, αποτελεί μια αλλαγή της σχεδίασης των εφαρμογών (software) από τους προγραμματιστές και αλλαγή στον τρόπο χρήσης του από τους χρήστες (users). Αρχικά ο χρήστης έπαιρνε μέσω του δικτύου πληροφορίες από το διακομιστή. Στη συνέχεια, περισσότερες δυνατότητες δίνονταν στις εφαρμογές να αναπτυχθούν πάνω στο ίδιο το δίκτυο. Σήμερα τα προγράμματα περιήγησης αποτελούν πλέον το νέο χρήστη και το Διαδίκτυο αποτελεί το διακομιστή ή την πλατφόρμα για το χρήστη.
Η εξέλιξη για το WEB 3.0 θα είναι περισσότερο από οτιδήποτε άλλο και σε τεχνολογική βάση. Στο σημασιολογικό ιστό (semantic web) ή στο νόημα των δεδομένων – όπως ονομάζεται το WEB 3.0 – θα έχει βάση η σημασία των δεδομένων, όπου οι βάσεις δεδομένων θα μπορούν να συνδυάζονται ανάλογα με το τι εννοεί ο χρήστης και με βάση τη νοημοσύνη που αντίστοιχα θα εκφράζει το αίτημά του. Η χρήση τεχνικών που βασίζονται σε ανοικτές πηγές και τα ελεύθερα προς χρήση δεδομένα, θα έχουν ως αποτέλεσμα τη χρήση των δεδομένων ως υπηρεσία (Data as a Service), χωρίς να έχει σημασία πού θα είναι αποθηκευμένα αυτά. Η τεχνολογία στην πληροφορική αναπτύσσεται και μένει μόνο να εξερευνήσουμε το WEB 3.0 στην πράξη, στο άμεσο μέλλον.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. P. J. Deitel, H. M Deiterl, “Προγραμματισμός Internet & World Wide Web”, Γκιούρδας, 2008

Χαράλαμπος Γκιώνης
MSc Electrical Engineering (Computer Networks)