Ως “ηλεκτρονική διακυβέρνηση” (E- Government) ορίζεται από την Ε.Ε. “η χρήση των τεχνολογιών των πληροφοριών και των επικοινωνιών στις δημόσιες διοικήσεις, σε συνδυασμό με οργανωτικές αλλαγές και νέες δεξιότητες του προσωπικού” .
Ο σκοπός της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης συνίσταται στη βελτίωση του επιπέδου των παρεχόμενων δημόσιων υπηρεσιών αλλά και στην ενδυνάμωση των δημοκρατικών διαδικασιών.
Οι υπηρεσίες της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης διαχωρίζονται καταρχήν σε τρία επίπεδα:
- σε εκείνο της παροχής υπηρεσιών στον πολίτη,
- σε εκείνο της παροχής υπηρεσιών στις επιχειρήσεις και
- σε εκείνο που αφορά στις συναλλαγές μεταξύ των ίδιων των δημόσιων αρχών και υπηρεσιών μεταξύ τους.
Στόχοι της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης θα πρέπει μεταξύ άλλων να είναι η παροχή ευκολότερης πρόσβασης στις πληροφορίες του δημόσιου τομέα, η μείωση του χρόνου αναμονής, η άμεση επικοινωνία με τους διοικούμενους/πολίτες και η ασφάλεια της συναλλαγής, ούτως ώστε να καταστεί η παροχή των δημόσιων υπηρεσιών ευκολότερη και λιγότερο δαπανηρή. Επιπλέον, σημαντική είναι και η συνεισφορά της στην τόνωση του αισθήματος της συμμετοχικής δημοκρατίας, καθώς όταν η επαφή των πολιτών με τα όργανα χάραξης πολιτικής είναι αμεσότερη, βελτιώνει την παραγωγικότητα και ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων, ενώ παράλληλα ενισχύει τη συνεργασία των αρχών σε τοπικό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο και καθιστά το έργο τους αποτελεσματικότερο.
Ειδικά νομικά ζητήματα της διαλειτουργικότητας και της ασφάλειας
Από νομικής σκοπιάς υφίστανται πολλά και ποικίλα θέματα, που χρήζουν ειδικής αντιμετώπισης και επίλυσης. Από τα σημαντικότερα και πρωταρχικά ζητήματα είναι αναμφισβήτητα το θέμα της διαλειτουργικότητας μεταξύ των συστημάτων αλλά και ανάμεσα στις ίδιες τις υπηρεσίες του δημοσίου (οργανωτικά, διοικητικά κ.λπ.) καθώς και της ασφάλειας των δεδομένων και των συναλλαγών. Ιδίως ως προς τα θέματα ασφάλειας, αναφύονται ζητήματα που αφορούν:
- στην πιστοποίηση της ταυτότητας των μερών που επικοινωνούν,
- στην ακεραιότητα των δεδομένων που μεταβιβάζονται,
- στην εμπιστευτικότητα των δεδομένων από ενδεχόμενη ανεπιθύμητη αποκάλυψη σε τρίτα μέρη και
- στη μη δυνατότητα αποποίησης του περιεχομένου.
Επιπρόσθετα, σημαντικό ζήτημα που είναι συνυφασμένο και με την ασφάλεια είναι και η προστασία των προσωπικών δεδομένων των πολιτών και η σύννομη διαχείριση των εν λόγω δεδομένων από τους δημόσιους φορείς, υπηρεσίες και Οργανισμούς. Επίσης, είναι απαραίτητο να υιοθετηθούν και να τεθούν σε εφαρμογή οι κατάλληλες εκείνες διοικητικές διαδικασίες και αρχές, που θα καταστήσουν εφικτή την πλήρη υλοποίηση υπηρεσιών ηλ. διακυβέρνησης όλων των επιπέδων (όπως π.χ. τη διακίνηση εγγράφων, την έκδοση ατομικών διοικητικών πράξεων κ.λπ.) .
Ελληνικό πλαίσιο ηλεκτρονικής διακυβέρνησης (e-gif)
Στην παρούσα φάση επιχειρείται να δοθεί λύση στα ζητήματα διαλειτουργικότητας και ασφάλειας, μέσω του ελληνικού πλαίσιου παροχής υπηρεσιών ηλεκτρονικής διακυβέρνησης και του πρότυπου Διαλειτουργικότητας (ή Πλαίσιου Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης – ΠΗΔ). Το πλαίσιο αυτό εντάσσεται στο συνολικό σχεδιασμό της Ελληνικής Δημόσιας Διοίκησης για την παροχή υπηρεσιών Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης σε φορείς, επιχειρήσεις και πολίτες. Τα βασικά του έγγραφα, είναι:
- Το πλαίσιο Διαλειτουργικότητας και Υπηρεσιών Ηλεκτρονικών Συναλλαγών , το οποίο καθορίζει τις γενικότερες αρχές που θα πρέπει να διέπουν την ηλεκτρονική διακυβέρνηση, ώστε να επιτευχθεί διαλειτουργικότητα σε διαδικαστικό και οργανωτικό επίπεδο.
- Το πλαίσιο πιστοποίησης Δημόσιων Διαδικτυακών Τόπων , το οποίο καθορίζει τα πρότυπα και τις προδιαγραφές για την ομοιόμορφη παρουσία της Δημόσιας Διοίκησης στο Διαδίκτυο.
- Το πλαίσιο Ψηφιακής Αυθεντικοποίησης , το οποίο περιλαμβάνει οδηγίες προς τους δημόσιους φορείς για την επιλογή κατάλληλων μηχανισμών αυθεντικοποίησης και εγγραφής χρηστών, για την παροχή ασφαλών και ολοκληρωμένων συναλλαγών.
- Το Μοντέλο τεκμηρίωσης , του οποίου στόχο αποτελεί η περιγραφή των κανόνων και προδιαγραφών μοντέλων διαδικασιών και δεδομένων – μεταδεδομένων. Το έγγραφο αυτό θέτει επίσης τις συμβάσεις ονοματολογίας, σχεδιασμού και διαχείρισης εκδόσεων, προκειμένου να αντιμετωπιστούν με ενιαίο τρόπο τα ζητήματα που εμπίπτουν σε αυτούς τους τομείς για την ελληνική δημόσια διοίκηση.
Το άρθρο 27 του Νόμου 3731/2008 ορίζει ότι η Υπηρεσία Ανάπτυξης Πληροφορικής της Γενικής Γραμματείας Δημόσιας Διοίκησης και Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης του Υπουργείου Εσωτερικών, είναι μεταξύ άλλων υπεύθυνη και για τον καθορισμό του ως άνω Πλαίσιου. Παράλληλα, στην παράγραφο 2 του ίδιου άρθρου, αναφέρεται ότι το πλαίσιο θα κυρωθεί με Υπουργική Απόφαση του Υπουργού Εσωτερικών, κάτι που ως τη συγγραφή του παρόντος άρθρου δεν έχει πραγματοποιηθεί. Έτσι, ενώ το Πλαίσιο Ηλ. Διακυβέρνησης έχει δημοσιευθεί και επισήμως στην ιστοσελίδα του Υπουργείου, παρ’ όλ’ αυτά, ελλείψει της κυρωτικής Υ.Α. δεν είναι ακόμη δεσμευτικό. Σε κάθε περίπτωση πάντως, η εναρμόνιση προς το ως άνω Πρότυπο αποτελεί ήδη de facto απαίτηση για τις προκηρύξεις του δημόσιου τομέα που αφορούν σε έργα ΤΠΕ.
Ποιοι είναι οι αρμόδιοι φορείς
- Βάσει του ως άνω νόμου (Ν. 3731/2008), η Υπηρεσία Ανάπτυξης Πληροφορικής της Γενικής Γραμματείας Δημόσιας Διοίκησης και Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης του Υπουργείου Εσωτερικών ορίζεται και ως ο Κεντρικός Φορέας που είναι αρμόδιος για το συντονισμό και την υποστήριξη των αρμόδιων υπηρεσιών του Δημόσιου για την παροχή υπηρεσιών πληροφόρησης και ηλεκτρονικών συναλλαγών μέσω Κεντρικών Διαδικτυακών Πυλών της Δημόσιας Διοίκησης και για το συντονισμό και την παρακολούθηση της λειτουργίας οριζόντιων έργων του Υπουργείου Εσωτερικών που υποστηρίζουν την ανάπτυξη και παροχή Ολοκληρωμένων Υπηρεσιών Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης.
- Επίσης, δυνάμει του άρθρου 20 του Νόμου 3448/2006 , η Ειδική Υπηρεσία Εφαρμογής Προγραμμάτων Κοινοτικών Πλαισίων Στήριξης της Γενικής Γραμματείας Δημόσιας Διοίκησης και Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης του ίδιου Υπουργείου, είναι αρμόδια για την πιστοποίηση, τον καθορισμό των κατευθύνσεων και το συντονισμό των άλλων δημόσιων υπηρεσιών ή φορέων του δημόσιου τομέα (Υποκείμενες Αρχές Πιστοποίησης), οι οποίοι εκδίδουν ψηφιακά πιστοποιητικά για την παροχή υπηρεσιών από φορείς του δημόσιου τομέα, μέσω του δικτύου «ΣΥΖΕΥΞΙΣ» ή άλλων δημόσιων δικτύων επικοινωνιών. Έτσι, για θέματα ηλεκτρονικών υπογραφών και ψηφιακών πιστοποιητικών, η Υπηρεσία αυτή καθορίζεται ως Πρωτεύουσα Αρχή Πιστοποίησης, τα δε άλλα Υπουργεία και φορείς που εκδίδουν ψηφιακά πιστοποιητικά θα αποτελέσουν τις Υποκείμενες Αρχές Πιστοποίησης.
Πάντως, έως ότου τεθεί σε λειτουργία η Ειδική Υπηρεσία Εφαρμογής Προγραμμάτων Κοινοτικών Πλαισίων Στήριξης, τις αρμοδιότητές της ασκεί και πάλι η Υπηρεσία Ανάπτυξης Πληροφορικής. - Ως προς την έκδοση ψηφιακών πιστοποιητικών είναι απαραίτητη η υιοθέτηση από τις Αρχές Πιστοποίησης, των Κανονισμών εκείνων που θα περιλαμβάνουν διατάξεις ιδίως για τα κριτήρια που πρέπει να πληρούν για την έκδοση, τον έλεγχο και την ανάκληση των ψηφιακών πιστοποιητικών, καθώς και διατάξεις για τις παρεχόμενες υπηρεσίες, τους μηχανισμούς ασφάλειας, την προστασία του απόρρητου και των προσωπικών δεδομένων κ.λπ.
Με το άρθρο 20 παρ. 4 του Νόμου 3448/2008, έχει ήδη κυρωθεί ο Κανονισμός Πιστοποίησης της Αρχής Πιστοποίησης του Ελληνικού Δημοσίου (ΑΠΕΔ), με τον οποίο καθορίζονται οι όροι και οι προϋποθέσεις για την παροχή των υπηρεσιών πιστοποίησης από την ΑΠΕΔ ως Πρωτεύουσας Αρχής Πιστοποίησης (ΠΑΠ) και από τις Υποκείμενες Αρχές Πιστοποίησης (ΥπΑΠ). Επιπλέον, ο εν λόγω Κανονισμός αποτελεί τη Δήλωση Πρακτικής της ΑΠΕΔ, ως Πρωτεύουσας Αρχής Πιστοποίησης για την παροχή υπηρεσιών πιστοποίησης κατά τα προβλεπόμενα στις διατάξεις του Κανονισμού 248/71/2002 της ΕΕΤΤ και του ΠΔ 150/2001 για την έκδοση «αναγνωρισμένων πιστοποιητικών». Ο Κανονισμός θέτει τους όρους και τις προϋποθέσεις για την εν γένει παροχή υπηρεσιών πιστοποίησης του Ελληνικού Δημοσίου, μέσω της Υποδομής Δημόσιου Κλειδιού στο πλαίσιο του έργου «ΣΥΖΕΥΞΙΣ» .
Προϋποθέσεις επιτυχίας της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης
Από τα ανωτέρω διαφαίνεται ότι έχει αρχίσει να διαμορφώνεται το επιμέρους νομικό πλαίσιο για την παροχή των υπηρεσιών της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης, με έμφαση στην επίλυση των ζητημάτων διαλειτουργικότητας και ασφάλειας. Σε κάθε περίπτωση όμως, απουσιάζει ακόμη το σχετικό συνολικό πλαίσιο πάνω στο οποίο θα ‘κουμπώσουν’ τα επιμέρους ζητήματα, ώστε να μπορέσει η ηλεκτρονική διακυβέρνηση να λειτουργήσει ομαλά και με επιτυχία. Είναι απαραίτητο να υπάρξει μια ολιστική θεώρηση του ζητήματος αυτού, μέσω ενός νομοθετήματος για την ηλεκτρονική διακυβέρνηση, που θα κωδικοποιεί όλα τα ζητήματα τα οποία σχετίζονται με την παροχή των υπηρεσιών αυτών και θα επιτρέπει τη δημιουργία των δομών που θα στηρίξουν συνολικά το σύστημα αυτό. Μέχρι την υιοθέτηση του ανωτέρω πλαισίου, οι στόχοι της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης (όπως π.χ. απλότητα, ταχύτητα, ασφάλεια, αμεσότητα κ.ά.) δεν θα είναι δυνατό να επιτευχθούν, καθώς και το σύστημα αυτό θα προσκρούει στο δαιδαλώδες πλέγμα που διέπει στις μέρες μας τη δημόσια διοίκηση στο σύνολό της. Σε κάθε περίπτωση πάντως, όπως είναι κατανοητό, η επιτυχία της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης δεν εξαρτάται μόνον από την υιοθέτηση των κατάλληλων νόμων. Εξαρτάται σε μεγαλύτερο βαθμό από θέματα σωστής οργάνωσης της διοίκησης, αλλαγής νοοτροπίας των Υπηρεσιών και τεχνικής αρτιότητας των συστημάτων. Το νομικό πλαίσιο θα προστεθεί συμπληρωματικά και θα δράσει ως ο καταλύτης που θα παρέχει τα εχέγγυα ορθής και ακώλυτης λειτουργίας του συστήματος.
Μίνα Ζούλοβιτς (minazoulovits@phrlaw.gr), Δικηγόρος
Αναστασία Φύλλα (afylla@phrlaw.gr), Δικηγόρος
